ცუდი კარგი ხალხი - ინტერვიუ გიორგი თავართქილაძესთან
გიორგი თავართქილაძე ახალგაზრდა რეჟისორია. მან 2012 წელს დაამთავრა თეატრისა და კინოს უნივერსიტეტის ბაკალავრიატი მხატვრული კინოს რეჟისურის სპეციალობით (მიხო ბორაშვილის ჯგუფი), შემდეგ იყო მაგისტრატურა (მერაბ კოკოჩაშვილის ჯგუფი). ამ დროისთვის მისი ფილმოგრაფია საკმაოდ სოლიდურად გამოიყურება: დოკუმენტური ფილმები, მოკლემეტრაჟიანი მხატვრული ფილმები: „კრეატივიზმი“, „წამი“, სადიპლომო „ჟანგის კაცი“, რომელმაც ორი პრიზი დაიმსახურა - შვეიცარიაში და პოლონეთში. 2017 წელს მისი ფილმი ‘შესვენება“ წინანდლის პრემიის ნომინანტი იყო, ხოლო წელს მოკლემეტრაჟიანი მხატვრული ფილმი „ცუდი ხალხი“ არა მხოლოდ ნომინანტი, არამედ პრემიის ლაურეატი გახდა.
ფ.პ. თქვენი ფილმების სიას რომ გადავხედე, უკვე უნივერსიტეტის დამთავრებისას ის საკმაოდ შთამბეჭდავად გამოიყურება...
გ.თ. მე გამიმართლა. სწავლის წლები ძალიან პროდუქტიული გამოდგა. მადლობელი ვარ ბატონი მიხო ბორაშვილის, რაღაცნაირად დაგვქოქა. ძალიან აქტიური და პროდუქტიული ჯგუფი ვიყავით. მაშინ თეატრალურს ძალიან პატარა შესაძლებლობები ჰქონდა, მაგრამ რაღაცნაირად მაინც ინტენსიურად ვიღებდით საკურსოებს. მთელი ჯგუფიდან თითქმის ყველა ყოველწლიურად იღებდა მინიმუმ ერთ ფილმს. სანამ ჩავაბარებდი თეატრალურში მანამდეც იყო პატარ-პატარა ფილმები, მაგრამ იმას აღარ ვახსენებ, ჩემს ბიოგრაფიაში ვწერ მხოლოდ ფილმებს, რომლებიც თეატრალურში და მის შემდეგ გადავიღე. თუმცა მანამდე იყო ათამდე ფილმი.
ფ.პ. მანამდეც საკმაოდ სერიოზული ფილმოგრაფია გქონიათ...
გ.თ. სერიოზულობის რა გითხრათ, მაგრამ ბევრს ვიღებდი. ექსპერიმენტებს ვაკეთებდი. 12 წლის ასაკიდან რაღაც სალოსურად გადაწყვეტილი მქონდა, რომ კინო მინდოდა მე და ჩემი ბავშვობის მეგობარი ლუკა ბერაძე (დღეს ისიც რეჟისორია) ვიდეოთვალით ერთად ვიღებდით, რაღაცეებს ვიგონებდით, შემთხვევით მივაგენით რაღაცეებს, მელიესის ტრიუკები, ორმაგი ექსპოზიცია და ასეთი რამეები. მაშინ არაფერი ვიცოდით და გვეგონა ჩვენ თვითონ გამოვიგონეთ. მერე მივხვდით, როცა სწავლა დავიწყეთ, რომ ველოსიპედს ვიგონებდით თავიდან.
სკოლის შემდეგ ორივე ერთად ვაბარებდით თეატრალურში, მაგრამ ბუბა ხოტივარის ჯგუფში მაშინ ძალიან დიდი კონკურენცია იყო, ათ ადგილზე სადღაც სამოცდაათი კაცი. ეს იყო მგონი ბოლო წელი, როცა ასეთი მაღალი კონკურსი იყო, და ვერ მოვხვდით. მე მოვხვდი ილიაში და მეორე წელს გადმოვედი თეატრალურ უნივერსიტეტში.
ფ.პ. ბოლო ორ ფილმს შორის საკმაოდ დიდი შუალედია. სამი წელი არ არის ცოტა დრო. რას აკეთებდით ამ შუალედში?
გ.თ. უსაქმოდ არ ვმჯდარვარ. მონაწილეობა მივიღე პროექტში „დღეები და ღამეები“ აკა მორჩილაძის მოთხრობების მიხედვით ფილმით „თანამებრძოლები“.
პირველ არხზე იყო ასეთი ძალიან კარგი გადაცემა „ტელებლოგი“ (რომელიც, ვერაფრით ვხვდები, რატომ დახურა დირექციამ). მის ფარგლებში ხუთამდე დოკუმენტური ფილმი მაქვს გადაღებული, მთლად დოკუმენტურ ფილმს ვერ დავარქმევდი. პროექტის სათაურიდან გამომდინარე ეს უფრო ბლოგები იყო. ტელებლოგი ძალიან კარგი შესაძლებლობა იყო ჩემთვის. ვარჯიშივით იყო. გვაძლევდნენ მანქანას, კამერას, ხმის აპარატურას. სამკაციანი პატარა ჯგუფი და აბსოლუტური თავისუფლება, გარდა თემისა, რომელსაც წინასწარ ვათანხმებდით. სხვათაშორის პირველი არხის ერთ-ერთი ყველაზე რეიტინგული გადაცემა იყო.
გარდა ამისა, მე და ჩემს მეგობრებს კომპანია გვქვს, რეკლამებზეც ვმუშაობ.
ეს არის ჩემი ძირითადი საქმიანობა.
მხატვრული კინო ჩემთვის არის მთავარი, მაგრამ აქ ეს არის ფუფუნება, რადგან მაგალითად, აი, ამ ფილმის პროექტზე მე და ჩემი პროდუსერი და მეგობარი ვოვა კაჭარავა სამი წელი ვცდილობდით დაფინანსება მოგვეპოვებინა. გვჯეროდა რომ მიზანს მივაღწევდით. იყო მიწვევა კლერმონ ფერანში, ღონისძიებაზე „მოკლემეტრაჟიანიდან სრულმეტრაჟიან ფილმამდე“ (from short to long), 180 სცენარიდან აირჩა ჩვენი სცენარი და მიგვიწვიეს, იყო განვითარების კონკურსები ბუქარესტში და ანკარაში. ეს გვიძლიერებდა რწმენას, რომ ღირდა “ცუდი ხალხისთვის” ბრძოლა. საბოლოოდ მოვიპოვეთ კინოცენტრის დაფინანსება, მაგრამ ეს იყო მესამე ცდა. ძალიან ბევრი დრო დაიკარგა კონკურსიდან კონკურსამდე ლოდინში.
ფ.პ. როგორია თქვენი გამოცდილება - პროექტების განვითარების კონკურსები ხელს უწყობს სცენარის დახვეწას, გაუმჯობესებას, თუ ერთგვარი შეზღუდვაა, თქვენთვის უცხო შეხედულებების თავსმოხვევა.
გ.თ. ძალიან მნიშვნელოვანია ამ კონკურსებში მონაწილეობა. მართლა იხვეწება სცენარი. ვერ ვიტყვი, რომ ყველა აზრი გავითვალისწინეთ, მაგრამ ამან მომცა საშუალება, რომ დამენახა, მაგალითად ამ ადამიანმა ამ ქვეყანაში ეს ასე აღიქვა, ამან სხვა ქვეყნიდან - ეს ვერ გაიგო და საბოლოოდ ყველაფერი ჩემს შეხედულებებთან შემეჯერებინა. საბოლოო ვარიანტში, მაინც ავტორის სიტყვის პრიორიტეტის გზით წავედით. ჩავთვალე, რომ ჯობს მაინც შენი სიტყვა თქვა, და თუ ეს ხელოვნებაა, მაინც გაგიგებენ.
თუმცა ამ კონკურსებმა მასწავლა, როგორ დამეხვეწა სცენარი ფურცელზე, რომ უფრო ჩამოყალიბებული და გასაგები ყოფილიყო მკითხველისთვის. მე როცა ვწერ, ყოველთვის წარმოვიდგენ როგორ გადავიღებ ამას, მაგრამ ვინც კითხულობს, მან ხომ არ იცის ჩემი წარმოდგენების შესახებ; ამიტომ ბევრი უნდა იფიქრო მკითხველზე, როგორ სურათს წარმოიდგენს კითხვის დროს ამა თუ იმ სცენაში და როგორ გაახმოვანებს შენს მიერ დაწერილ დიალოგს მისი გონება. მოკლედ მივხვდი, რომ მნიშვნელოვანია წერისას განსაზღვრო, თუ როგორ აღიქვამს შენს ჩანაფიქრს მკითხველი წერილობითი გზით.
ჩემმა სცენარმა უფრო პირდაპირი ცვლილებაც განიცადა. ისტორია თავიდან უფრო უარყოფითი და მძიმე იყო, უფრო სწორედ, გმირი უფრო მეტ სისაძაგლეებს სჩადიოდა. იდეაც ეგ იყო, რომ მართლაც ცუდ ხალხს ვაჩვენებდით. ფილმის მთავარი გმირი მეტად შეუბრალებელი იყო. ინსპირაცია იყო 90-იანი წლების ერთი კადრი, რომელიც დევს ინტერნეტში - ადამიანს დაიჭერენ და ისე, რომ ვერავინ შველის, დედის თვალწინ ბღავილით მიათრევენ.
სცენარის პირველი ვარიანტიც ასე მთავრდებოდა. მიათრევენ პერსონაჟს და თან ეუბნებიან, რომ არ იბღავლოს, რადგან მეზობელად სიცხიან ბავშვს სძინავს. ეს სარკაზმი სკრიპტდოქტორებს მოსწონდათ, მაგრამ გვირჩევდნენ, უფრო მეტ სიმსუბუქეს. დავუჯერეთ და ვფიქრობ, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში გაამართლა. ამის შემდეგ ფილმის ჟანრი შეიცვალა მთლიანად. ამ გამოცდილებებმა მასწავლა, რომ შეიძლება რაღაცაში მტკიცედ იყო დარწმუნებული, მაგრამ ალტერნატიული აზრის უბრალოდ გააზრებით შეიძლება უფრო სწორი მიმართულება დაინახო. თუმცა არც ყველას მოსმენაა კარგი, მოკლედ იდეალურია, თუ ოქროს შუალედს იპოვი.
ფ.პ. იბადება კითხვა, რატომ 90-იანი წლები. თავად ამბობ, რომ ამ ომის დროს სულ რაღაც წლინახევრის იყავი, რატომ გადაწყვიტე მიგემართა ამ პერიოდისთვის
გ.თ. რაღაც ისე მიეწყო ეს მოვლენები... ერთხელ იყო ბებია-ბაბუამ მომიყვნენ ისტორია, რომელიც სცენარის ყველა ვარიანტში ხელუხლებლად იყო და საბოლოოდ ფილმშიც ერთი სცენის სახით შევიდა: მშობლებმა მათთან დამტოვეს სიცხიანი, ძლივს დამაძინეს , ამ დროს რომელიღაც ბანდ-ფორმირების შეიარაღებული წევრები მოცვივდნენ და უნდა შეამტვრიონ მეზობლის კარი. გადის ბაბუაჩემი და ეუბნებათ, ბავშვს ძინავს სიცხიანს და ძალიან გთხოვთ არ იხმაუროთო. მართლაც დაუჯერეს, ჩუმად შევიდნენ, ის ტყვეც ჩუმად გამოიყვანეს. ეს ომი რამდენიმე დღის დაწყებული იყო. საერთოდ მთელი ომი 15 დღე გაგრძელდა. მანამდე ეს ადამიანები ხომ ჩვეულებრივი მოქალაქეები იყვნენ, ზოგი მასწავლებელი, ზოგი - ექიმი და ამიტომ ეს მოქალაქეობრივი გრძნობა ჯერ კიდევ შენარჩუნებული ჰქონდათ.
ამის მერე იყო ის, რომ წავიკითხე მერაბ მამარდაშვილის ლექციები, ღია ლექციებს რომ ატარებდა თსუ-ში. ის პერიოდია, როცა თბილისში საპროტესტო აქციები იმართება და საფუძველი ეყრება სამოქალაქო ომს. ის ამბობდა, რომ ჩვენ, ქართველი ერი ახლა ვართ ახალფეხადგმული ბავშვივით; ის იდეოლოგია, რომელიც საბჭოთა კავშირიდან მოგვყვება, ჯერ კიდევ ყველა ჩვენგანში არსებობს და ნუ ეძახით ერთმანეთს „რუსეთის აგენტებს“, „პუტჩისტებს“, „მოღალატეებს“; გავაანალიზოთ ჩვენი მდგომარეობა და უფრო ცივი გონებით შევხედოთ ყველაფერს, თორემ კატასტროფა გარდაუვალაიაო. ეს როცა წავიკითხე, ხომ უკვე ვიცოდი, ყველაფერი, რაც მოხდა მას მერე - საქართველოს უახლესმა ისტორიამ თინეიჯერობის ასაკიდან დამაინტერესა და ვსწავლობდი. გამიჩნდა ის შეგრძნება, თითქოს მამარდაშვილი დღევანდელ დროში ცხოვრობს და იქ წარსულში მყოფთ ელაპარაკება, იმდენად თანამედროვე იყო მისი აზრები. და ამ დროს, ახლაც ხშირად გამიგია უარყოფითი განწყობა წარსულიდან რომ მოდის, არა ჩემი ასაკის, უფრო წინა თაობის ადამიანებისგან, „უფ, ეგ მამარდაშვილი, მაგას რა ენაღვლებოდა, მაგისი ფილოსოფია მაშინ რაში გვჭირდებოდა, ეგეც რუსეთის კაცი იყო და მსგავსები“. ბევრი არა, ერთი-ორი, მაგრამ ესეც საკმარისი იყო, რომ მივხვედრილიყავი, ის პრობლემა, რამაც გამოიწვია ჩვენი სამოქალაქო ომი, რომელმაც საქართველო ამდენი წლით ჩაძირა, დღესაც არსებობს.
მერე დავფიქრდი, რატომ გვაქვს ეს პრობლემა, ამდენი წელი გავიდა, თითქოს დავივიწყეთ, თითქოს ვთქვით, რომ შევრიგდით. ფროიდს თუ დავუჯერებთ, ხშირად ქვეცნობიერში ილექება ის, რასაც გონება ადებს ტაბუს და მასში დალექილმა პრობლემამ წლების მერე შეიძლება იმდენად უცნაურად იჩინოს თავი, რომ შეიძლება გაგიკვირდეს ადამიანს, რატომ აქვს ამ ადამიანს ასეთი გამოვლინებაო. ვფიქრობ ისტორიაც ასეა. შეიძლება ვთქვით, რომ დავივიწყეთ, რომ შევრიგდით, მე ვთვლი, რომ უნდა შევრიგდეთ, ეს საჭიროა, მაგრამ არ უნდა დავივიწყოთ, რადგან ეს გამოიწვევს ძალიან ცუდ გამოვლინებებს და იწვევს კიდეც დღეს.
ზუსტად ამიტომ ავირჩიე 90-იანები. ჯერ ერთი, მე დავიბადე 90-იანებში და რაც მე დავიბადე და რაც მე ვარსებობ, ეს პრობლემა არსებობს ჩემს სამშობლოში და იზრდება ჩემთან ერთად. დასჯას არ ვეთანხმები, მაგრამ უნდა ითქვას: ეს სწორი იყო, ეს არასწორი, იმან ეს ჩაიდინა, ამან ეს ჩაიდინა. მოკლედ უნდა გავაანალიზოთ კარგად.
ფ.პ. მაგრამ თქვენს ფილმში არ არის: ეს იყო სწორი, ეს - არასწორი
გ.თ. დიახ, არ არის. შევეცადე უფრო პოზიტიური კუთხით მეჩვენებინა ეს აბსოლუტურად ნეგატიური მოვლენა. აი ჩვენ ქართველებს რომ გვიყვარს შაბლონურად თქმა - ჩვენს ძმობას ვერაფერი მოერევა... ამ ფილმში ფაქტობრივად მართლა ასე ხდება, თუმც არაკლასიკური გზით - ძმები (მეგობრები) ერთმანეთს ესვრიან და პარადოქსია, მაგრამ მათ ძმობას მართლა ვერაფერი ამარცხებს. იმიტომ რომ, როცა არ ესვრიან ერთმანეთს, იმ მომენტში მართლა ძმები არიან. ერთად სვამენ, ერთმანეთს ეხმარებიან, შეიძლება თავიც გაწიროს ერთმა მეორესთვის. მერე ადგებიან დაიყოფიან და ისევ ესვრიან ერთმანეთს. შავი კომედია, ტრაგიკომედია ძალიან მაინტერესებს და მინდა ამ ჟანრში გავაგრძელო მუშაობა. ეს ჩვენი რეალობაც, 90-იდან დღემდე ერთგვარი შავი კომედიაა ჩემთვის.
ფ.პ. ახალგაზრდა კაცში, რომელიც არ არის მოვლენების თვითმხილველი, საიდან ასეთი ატმოსფერული სიზუსტე?
გ.თ. დიდწილად ეს ჯგუფის დამსახურებაა: ოპერატორი გელა ჩინჩალაძე, მხატვარი მამუკა ესაძე კოსტუმების მხატვარი - ქეთი კალანდაძე, , ვოვა კაჭარავა, პროდუსერთან ერთად თანასცენარისტიც, მეტს აღარ ჩამოვთვლი, რომ ვინმე არ გამომრჩეს, რადგან არაერთმა ადამიანმა შეიტანა წვლილი ამ ფილმის გადაღებაში - ესენი არიან ის ადამიანები, რომლებსაც ეს პერიოდი კარგად ახსოვთ. და მე რაც მახსოვს, უშუალოდ ომის დღეებიდან ეს არის ფილმში გამოყენებული შორეული აფეთქებების ხმა (რომელიც რუთაველის გამზირიდან ჩემს სახლამდე აღწევდა და რომლის ჟღერადობაც, ალბათ არასდროს დამავიწყდება). თუმცა სამოქალაქო ომის პერიოდის ატმოსფერო კარგად დამამახსოვრდა რადგან, ამ ომის ინერცია ქვეყანას დიდხანს გაჰყვა, თითქმის ორიათასიან წლებამდე: პურის რიგები, ტალონები, ჰაერის სუნი, განწყობა. ჩემი ბავშვობა ამ განწყობებთან ასოცირდება და ხანდახან ვმალავ კიდეც, რომ ნოსტალგიური განწყობა მიჩნდება, როცა იმდროინდელ კადრებს ვხედავ. ჩემი ბავშვობაა ის დრო. უფროსი თაობისთვის ეს იყო მათი ცხოვრების ერთი, შეიძლება შავი მონაკვეთი, მაგრამ მე არ მინახავს მანამდე რა იყო, მე ვნახე აქედან, ეს ჩემი დრო იყო.
მე ვხვდები, რაც უშლის ნერვებს მაყურებელს და საიდან მოდის ეს „აუ, კიდევ ეს 90-იანები“. ესაა მანერა და არა ჩემი აზრით, ატმოსფერო. ისედაც ძალიან მანერული გახდა ხალხი მაშინ, ფსევდომაფიოზური, ძველბიჭური. ფილმებში ეს კიდევ უფრო გადაჭარბებულ ხასიათს იძენს და სიყალბეში გადადის ხშირად. ზუსტად მაგას მივიჩნევ პრობლემად, რომ მაშინ როგორც ლაპარაკობდნენ, მაშინ როგორც“მარიაჟობდნენ“, ის რომ ნატურალურად გადაგაქვს ეკრანზე, საშინლად გამოიყურება.
ამიტომ მსახიობებთან ბევრი ვიმუშავე. ერთ-ერთი რაც მხიბლავს ჩემს პროფესიაში ზუსტად მსახიობებთან მუშაობაა. მიყვარს, როცა მსახიობს მაქსიმალურად სიღრმისეულად ვუჩვენებ თავის პერსონაჟს და შემდეგ ერთად ვცდილობთ ქურქივით მოირგოს მან ამ პერსონაჟის სახე. ყველაზე მეტად რაც მაღიზიანებს, არის ზედაპირულობა და სიყალბე. ამიტომ მინდა ხოლმე ეპიზოდური როლის შემსრულებელმა მსახიობმაც, კი თვითონ გაიაზროს და თავისით მივიდეს “დანიშნულების წერტილამდე” და არცერთ მცირე მონაკვეთშიც კი არ მქონდეს ზედაპირულობა და სიყალბე. “ცუდ ხალხში” მსახიობებმა ბევრი განაპირობეს, ალბათ იმიტომაც რომ ეგენიც ჩემსავით იმ ეპოქის ხალხი არიან, კარგად ახსოვთ ის პერიოდი. ვფიქრობ მსახიობებმა ძალიან დიდი წვლილი შეიტანეს იმაში, რომ მაქსიმალური სიზუსტითა და იმ დროისთვის დამახასიათებელი მანერულობის ზომიერი გამოხატვით გავაცოცხლეთ ეს ავად სახსენებელი სამოქალაქო ომის ეპოქა.
ფ.პ. ანუ 90-იანებზე ფიქრი გრძელდება?
მინდა, რომ სადებიუტო სრულმეტრაჟიანი ისევ ამ თემაზე, იგივე ჟანრში გადავიღო, თუმცა არა მეომარზე. მუდმივად ვფიქრობ იმაზე, რომ უმეტესობა პრობლემებისა, რაც საზოგადოებაში დღეს არსებობს, მოდის იქიდან, იმ დროს ჩაეყარა საფუძველი. მე თუ მკითხავთ, უფრო ადრეც, 1921 წელს ჩაეყარა საფუძველი, 70 წელი ვიცხოვრეთ საბჭოთა კავშირში, თაობები დაიბადნენ და წავიდნენ, კომუნისტები საბჭოთა იდეოლოგიას ნერგავდნენ მთელი ძალით და ღონით, თუმცა რეალურად არ მიცხოვრია იმ პერიოდში, მაგრამ პოსტ-საბჭოთა გარემოში ვიზრდებოდი მეც და ჩემი თაობის ყველა ქართველიც; დღესაც პოსტ-საბჭოთა სივრცეში ვცხოვრობთ. გარკვეული იდეოლოგიური ღერძი, რაც კომუნიზმმა ჩათესა, უეჭველად ჩემს თაობაშიც დევს. მაგრამ ნელ-ნელა ამას ვფილტრავთ და ძალიან მტკივნეულია ეს პროცესი; ამ გაფილტვრის პროცესისთვის, მე ვფიქრობ, ძალიან საინტერესოა 90-იანი წლების გაანალიზება, რადგან ეს წლები ისეთი გზა გასაყარია, როცა ერთი დამთავრდა და დაიწყო სულ სხვა ცხოვრება; ხალხის გონების, მენტალობის გადაწყობა მოხდა ამ პერიოდში და შენ რომ ამ პერიოდში იწყებ ცხოვრებას, შეიძლება კიდევ უფრო საინტერესო იყოს შენი შეხედულებები.
ფილმპრინტი. 2018